Wanneer wordt gezond eten ongezond? Vroege herkenning van orthorexia nervosa.

Dr. Greta Noordenbos

Inleiding

Gezonder eten wordt alom belangrijk gevonden want dat vormt de basis voor een gezond leven. De gevolgen van ongezond eten zijn de laatste jaren steeds zichtbaarder geworden. Veel mensen hebben overgewicht of zelfs obesitas. Dat geldt niet alleen voor volwassen mannen met een bierbuik, maar ook voor jonge kinderen. De lichamelijk nadelen van een ongezonde leefstijl en overgewicht zijn groot: sneller moe, gewrichtsklachten, ademhalingsproblemen, hartklachten, diabetes type 2, grotere kans op kanker en een minder lange levensduur. Maar daarnaast zijn er ook veel negatieve psychische en sociale gevolgen: laag zelfbeeld, negatieve lichaamsbeleving, minder geaccepteerd worden, stigmatisering, afgewezen en uitgesloten worden tot regelrechte pesterijen. Dit versterkt weer het negatieve zelfbeeld en het sociale isolement.

De voordelen van een gezonde leefstijl zijn niet alleen groot voor het lichamelijke welbevinden doordat men zich fitter voelt, meer energie heeft en minder kans heeft op lichamelijke klachten. Ook voor het psychosociale functioneren, door een beter zelfbeeld en meer zelfvertrouwen, een positievere lichaamsbeleving en meer sociale contacten, zijn er veel voordelen. Dat alles pleit voor een gezonde leefstijl met gezonde voeding en voldoende beweging.

Van gezond naar ongezond gedrag

Toen de ouders van Bianca hoorden dat hun dochter wat minder wilde snoepen en gezonder wilde eten, vonden ze dat een positieve ontwikkeling. Maar na een tijdje ging het steeds slechter met hun dochter.

Nadat ze eerst alle snoep liet staan en ook geen patat en ijs meer wilde eten, ging ze steeds vaker letten op de etiketten van voedselmiddelen die ze tot dan toe met veel smaak had gegeten. Voortaan geen hagelslag en pindakaas meer, geen boter op haar brood, geen pasta en aardappelen meer, geen pizza, geen sausjes, geen vlees, alleen vegetarisch voedsel en dan ook alleen nog maar minimale hoeveelheden.

Hoewel de ouders van Bianca achter haar keus stonden om niet meer te snoepen en geen gezoete frisdranken te drinken, werden ze steeds meer gedwongen om alleen magere producten te kopen, geen vlees meer te bakken of te braden, geen gebakken aardappeltjes of patat meer te eten, geen mayonaise of andere “vette troep” zoals Bianca dat noemde. Croissantjes op zondag werden in de ban gedaan en toetjes waren ook verboden. Alleen magere yoghurt, onbespoten gekookte groenten en bij voorkeur rauwkost wilde ze nog eten.

Nadat de ouders van Bianca een tijdje waren meegegaan met de dwingende “gezondheidseisen” van hun dochter, merkten ze na een paar maanden dat het nooit goed genoeg was en Bianca steeds meer rigide regels opstelde voor wat er wel en vooral wat er niet op tafel kwam. Er ontstonden steeds meer conflicten en ruzies rond de maaltijden. Waar gezinsmaaltijden voorheen vaak gezellig waren met lekker eten en leuke gesprekken, waren het nu stressvolle crisismomenten geworden. Als het eten niet voldeed aan de strenge eisen van Bianca, kon ze heel boos worden en weigeren om nog iets te eten. Het kwam steeds vaker voor dat ze al na een paar happen wegliep van tafel. De stemming was dan goed verpest. Bovendien begon ze zichtbaar gewicht te verliezen, was ze vaak moe en chagrijnig en viel ze een keer bijna flauw. Zo kon het niet langer doorgaan. Wat was er aan de hand met Bianca? Ten einde raad besloten de ouders om de huisarts te raadplegen.

Orthorexia nervosa

Nadat de huisarts goed had geluisterd naar de ouders van Bianca en ook haarzelf had gevraagd naar haar motieven om gezonder te willen eten en naar haar eetwensen die steeds strikter werden, was haar conclusie dat Bianca leed een orthorexia nervosa. Al een paar keer eerder had deze huisarts jonge vrouwen in haar praktijk gehad die steeds strengere eisen gingen stellen aan hun voeding en uiteindelijk zoveel waren afgevallen dat ze ondergewicht hadden gekregen. Niet dat ze zo graag wilden afvallen zoals bij anorexia nervosa het geval is, maar omdat steeds meer voedingsmiddelen als “ongezond” werden beoordeeld. De hoeveelheid voedsel die ze nog wel namen begon sterk te lijken op de restrictieve maaltijden van anorexiapatiënten.

Er zijn veel overeenkomsten tussen orthorexia en anorexia: mensen die hieraan lijden worden steeds strenger en meer rigide, alle etiketten op potjes en pakjes worden minutieus bestudeerd. Waar anorexiapatiënten in paniek kunnen raken als ze in hun ogen teveel moeten eten, zo kunnen mensen met orthorexia in paniek raken als ze iets voorgeschoteld krijgen dat in hun ogen “ongezond” is. Ze worden steeds dwangmatiger in hun eetgedrag en kunnen tijdens maaltijden heel boos worden en weigeren nog iets te eten. Bovendien worden sociale contacten steeds meer vermeden uit angst om iets te moeten eten dat als ‘’ongezond” wordt gezien. Verjaardagen en feestjes worden vermeden en het sociale isolement neemt steeds meer toe.

Gezien de vele overeenkomsten tussen orthorexia en anorexia stuurde de huisarts Bianca voor behandeling door naar een eetstoorniskliniek . Daar zou ze niet alleen leren om haar eetgedrag te verbeteren, maar zou ze ook psychische begeleiding krijgen om anders te leren denken over zichzelf, haar lichaam en haar voedselinname.

Vroegtijdige herkenning van orthorexia

Evenals bij anorexia nervosa is het belangrijk om orthorexia nervosa vroegtijdig te onderkennen en in een vroegtijdig stadium te behandelen om erger te voorkomen. Hoewel er nog weinig onderzoek gedaan is naar vroegsignalering van orthorexia zijn er wel duidelijke kenmerken te noemen:

• steeds meer eten zien als ongezond
• steeds meer voedingsmiddelen willen weglaten
• steeds meer rigide worden in voedselkeuze
• dwangmatig gedrag
• geobsedeerd door eten
• verhoogde angst en paniek
• boos worden als ze iets moeten eten dat ze niet willen
• gewicht verliezen
• verlies van energie en snel moe zijn.
• minder concentratie en lagere prestaties
• zich steeds meer terugtrekken
• toenemende sociale isolatie
• somberder en depressiever worden

Als meerdere kenmerken voorkomen, is het dringende advies om zo snel mogelijk een huisarts te raadplegen en deskundige behandeling te zoeken die zowel gericht is op verbetering van het eetgedrag en het lichamelijk functioneren als op de verbetering van het psychische functioneren. Evenals voor anorexia nervosa geldt ook voor orthorexia nervosa dat bij vroegtijdige onderkenning en behandeling de kans op herstel groot is!

In verband met privacy redenen zijn niet de echte namen gebruikt in dit artikel